Myślistwo po włosku, czyli według Guercino

Benedetto Gennari (Cento 1633 – Bolonia 1715), Portret Guercina obok obrazu przedstawiającego Giovanniego Battistę Manziniego, około 1670, olej, płótno, 76x98 cm, Pinacoteca Civica, Cento.

Wielka gratka w Muzeum Narodowym w Warszawie. Arcydzieła, które wyszły spod ręki Guercino – znakomitego włoskiego malarza, giganta doby baroku można podziwiać na wystawie zatytułowanej Guercino. Triumf baroku. Arcydzieła z Cento, Rzymu i kolekcji polskich. Zmysły mogą tu upajać nie tylko wielbiciele sztuki, ale także łowiectwa.

Giovanni Francesco Barbieri (1591–1666), według włoskiej tradycji określany pseudonimem artystycznym Il Guercino (od guercio – „zezowaty”). Malarz choć nie był dobrze znany w Rzeczypospolitej w XVII wieku, posiadał niekwestionowany talent i już za życia cieszył się wielkim uznaniem europejskich kolekcjonerów. Doceniano wrażliwość artysty na barwę, jego emocjonalność wypowiedzi oraz naturalizm przedstawień. Wykonywał obstalunki dla papieży oraz dostojników świeckich i kościelnych. Pracownię Guercino odwiedzały wielkie nazwiska ówczesnego świata politycznego i artystycznego, między innymi gościła u niego królowa Szwecji Krystyna Wazówna, wielka miłośniczka sztuki, czy słynny malarz Diego Velazquez.

Malarstwo Guercina z pewnością należy do jednego z najbardziej nowatorskich zjawisk artystycznych doby baroku. Doskonale opanowana technika, swoboda wyrażania się w dowolnym medium malarskim i rysunkowym, a ponadto oryginalny sposób podejmowania motywów, to charakterystyczne cechy dzieł – malarskich i graficznych włoskiego artysty. Talent malarza można porównywać z najsławniejszymi mistrzami tego okresu, czyli wspomnianym Velázquezem, Caravaggiem, czy Rembrandtem.

Imię Barbieriego łączone jest przede wszystkim z rodzinnym miasteczkiem Cento. Miejsce to zamieszkałe niemal wyłącznie przez rolników, pasterzy i myśliwych zyskało rozgłos dzięki artyście. Jak zauważają kuratorzy wystawy: Joanna Kilian i Fausto Gozzi, malarz choć otrzymywał zaproszenia na najwspanialsze dwory europejskie, króla Anglii Karola I, czy królowej Francji Marii Medycejskiej, zdecydował, że pozostanie na ojczystej ziemi. Swoje podróże ograniczały do Rzymu i niedalekiej Bolonii.

  

Sztuka a prawda

Guercino dążył do jak największego realizmu detali. Nie był w tym jednak odosobniony. W XVII wieku zasada verosimiglianza czyli „wierności prawdzie” była podstawą wszelkiej twórczości niezależnie od przekonań artystycznych. Koncepcja ta wywodziła się z filozofii arystotelesowskiej i polegała na zacieraniu umownej granicy między światem realnym a wytworem artystycznym, który miał mamić zmysły widza. W tym duchu działała też założona przez Guercino w 1616 roku w Cento szkoła malarstwa –Accademia del Nudo.

Talent pejzażysty

Poza tym, że Guercino był mistrzem malarstwa iluzjonistycznego posiadał talent w przedstawianiu przyrody. Miał ponadto umiejętność oddawania zjawisk atmosferycznych. Wybitny malarz tego czasu Ludovico Carracci w jednym ze swych listów  pisze o bardzo jeszcze młodym Guercino: „Jest tu pewien młodzieniec pochodzący z Cento, który z wielkim powodzeniem maluje z wyobraźni, jest wspaniałym rysownikiem i znakomitym kolorystą; to nadprzyrodzony talent, cud natury, który zdumiewa oglądających jego dzieła. I nic już mówić nie chcę, ale wprawia w osłupienie starszych od niego malarzy”.

Potwierdzeniem powyższego jest prezentowany na wystawie cykl fresków, do którego należą przedstawienia myśliwskie. Zlecenie zostało wykonane dla jednego z mieszkańców Cento. Kadry malowane dynamicznymi pociągnięciami pędzla przedstawiają sceny inspirowane codziennym życiem: polowaniami, dworskimi zabawami, pracami na roli, czyli wydarzeniami, jakie artysta mógł obserwować czy też brać w nic udział. Niewiele niestety wiadomo o prywatnym życiu Guercina.

Myśliwski Korytarz

Historia łowieckich fresków związana jest z Bartolomeo Panninim, który zamówił u dwudziestoczteroletniego Giovanniego Francesco Barbieriego wykonanie fresków w jego domu. Obstalunek był imponujący, ale artysta cieszył się już doskonałą renomą i uznaniem. Te prace jeszcze poszerzyły jego sławę, gdyż uwagi na ich temat odnotowywali w swych dziennikach podróżnicy przybywający do Cento z różnych stron świata w XVIII i XIX wieku.

Willa do dziś stoi pośród innych budynków należących do rodziny Pannini. W 1840 roku podczas remontu zdjęto freski ze ścian i przeniesiono na płótno. Powstało w sumie sto czterdzieści kompozycji, w tym dziewięćdziesiąt dużych scen oraz pięćdziesiąt mniejszych. Po śmierci ówczesnego właściciela domu Francesco Diana w wyniku podziału majątkowego kolekcja została rozproszona. Późniejsi właściciele w 1945 roku ofiarowali większość z nich do zbiorów Pinakoteki w Cento, inne należą do kolekcji prywatnych.

Według raportu z 1840 roku spisanego w czasie zdejmowania fresków wynika, że  ściany w Casa Pannini zdobiły między innymi freski przedstawiające sceny wiejskie, zabawy mieszczan, oraz ogrody. Na pierwszym piętrze willi znajdował się tak zwany Korytarz Polowań. Jego ściany dekorowało czternaście scen myśliwskich – jedenaście z nich należy obecnie do wspomnianej galerii obrazów. Przedstawienia łowieckie inspirowane były rycinami włoskiego malarza i grafika Antonia Tempesty. Guercino wykonując projekty wprowadzał jednak wiele własnych modyfikacji.

Stary biały koń zwany Szkapą

Przy pracach malarskich z powodu rozmiaru zamówienia i szybkiego czasu realizacji (freski wykonano w ciągu dwóch lat) pomagali Guercino współpracownicy, między innymi malarze Lorenzo Gennari oraz Pier Francesco Battistelli. Prezentowane na wystawie dzieła Polowanie z siecią na ptaki czy Polowanie na jelenia i dzika, są jednak dziełami samego mistrza, co potwierdza ich sugestywność rysunku. Poza walorem artystycznym sceny myśliwskie z Casa Pannini mają też nieocenioną wartość ikonograficzną i dokumentalną.

Nie tylko Korytarz Myśliwski dekorowały sceny łowieckie. Przedstawienie o podobnej tematyce – Pejzaż z myśliwym polującym na kaczki pochodzi z cyklu dekoracyjnego znajdującego się niegdyś na pierwszym piętrze w pomieszczeniu zwanym Czerwoną Komnatą, lub ze względu na tematykę zdobiących ją kompozycji Komnatę Pejzaży. Fresk przedstawia myśliwego z psem, który ze strzelby celuje do pływających po stawie kaczek. Artysta z dużym realizmem odmalował tę scenę. Widz ma wrażenie, że jest uczestnikiem polowania i obserwuje wydarzenie w promieniach wschodzącego słońca.

Wypada wspomnieć o jeszcze jednym dziele o tematyce animalistycznej, tym razem zdobiącym Komnatę Koni w Casa Pannini. Fresk zatytułowany Stary biały koń zwany Szkapą uznawany jest za najpiękniejszy z cyklu włoskich fresków, które trafiły do Pinakoteki w Cento.

Malarstwo religijne

Guercino stworzył charakterystyczny dla siebie zakres tematów. Scen łowieckich w późniejszym czasie artysta właściwie nie wykonywał. Szczególne miejsce w jego twórczości zajęło malarstwo religijne. Było to z resztą zgodne z duchem epoki. Sztuka sakralna popularyzowała sceny ekstatycznych wizji, nawróceń i cudów stygmatyzacji świętych. Giovanni Francesco Barbieri na swoich płótnach ukazywał głębię przeżycia religijnego. Poprzez malarstwo wypełniał nauki Kościoła katolickiego, ujawniał się jako doskonały obserwator i wierny naśladowca otaczającego go świata.